تاریخ را نمی شود انکار کرد.....نگاهی به قیام عشایر کوهمره سرخی و قشقایی در فارس

کوهمره کاکایل خوش اندی

یادباد آبادي سرسبز ایل/ مردمان خوب و یكرنگ و اصیل/نان و دوغ و پونه و كشك و كره/ آغل بزغاله و میش و بره/ كاش برميگشت دوباره مشك دوغ/خسته ايم از دوره رنگ و دروغ!

تاریخ را نمی شود انکار کرد.....نگاهی به قیام عشایر کوهمره سرخی و قشقایی در فارس

به دنبال پیروزیهای مکرر جنگجویان موصلّو نظامیان مستأصل چاره را در استفاده از تمام‏ نیروهای موجود در شیراز و فیروزآباد دیده،یورش گسترده‏ای را از زمین و هوا آغاز کردند. آریانا،اوضاع نابسامان نظامیان و چگونگی حملات آنان را،این‏گونه توضیح می‏دهد:

با این شرایط و اوضاع و احوال‏[،]حادثه قیر نیز کسب وخامت کرده بود...این بود که‏ تصمیم گرفتم به هر قیمت و ترتیبی که هست پادگاه فیروزآباد را تقویت کرده و آبادی قیر را از چنگ اشرار موصلّو خارج و برای حفظ امنیت شیراز در بدترین شرایط از واحدهای‏ صفی مرکز پیاده استفاده کنم.در این گیرودار و در همان روز گردان مهندسی سپاه منحله‏ زنجان...وارد شیراز شد...این گردان ضمن رفع خستگی و فرا گرفتن آموزشهای لازمه در حالت آمادگی برای برقراری امنیت در شهر شیراز قرار گرفت.پس از این جریان دیگر تردید را جایزه ندانسته و همان شبانه به فرمانده پادگان فیروزآباد دستور دادم که با تمام‏ استعداد خود به طرف قیر حرکت کرده و قیر را آزاد و پاسگاه ژاندارمری را از محاصره‏ خارج نموده و اشرار را تعقیب و قلع و قمع نماید و به جای پادگان مزبور که فیروزآباد را تخلیه می‏کرد فورا یک ستونی را مرکب از دو گروهان پیاده،یک دسته تانک‏[و]یک‏ دسته مسلسل ضد هوایی چهار لوله برای برقراری پادگان جدید به فیروزآباد فرستادم‏[.]هر دو ستون با پشتیبانی هوایی حرکت و...سرهنگ ستاد همایون فرمانده پادگان فیروزآباد در زمان کوتاهی،اشرار موصلّو را قلع و قمع کرده و جسد کرده اشرار مزبور[خوردل‏] را در میدان آبادی در معرض همگان قرار می‏دهد.169

روز دهم فروردین 1342،حملات گسترده نظامیان از راه هوا و زمین،برای در اختیار گرفتن‏ مجدد شهر قیر،شروع شد.درگیریهای مکرر و مداوم عشایر و نظامیان،بیش از یک هفته به‏ طول انجامید.بمبارانهای متوالی،عشایر را به ستوه آورده بود.همین بمبارانها،عامل مهم تضعیف‏ و شکست عشایر گردید و تلفات جانی و مالی بالنسبه زیادی بر آنان تحمیل نمود.بزرگ‏ترین‏ ضربه‏ای که بر عشایر وارد شد،مجروح شدن فرمانده دلیر آنان،خوردل قائدی موصلّو بود. عشایر،مجبور به عقب‏نشینی و تخلیه قیر گردیدند.دو،سه روز بعد،خوردل،بر اثر همان زخم‏ از بین رفت.مرگ وی،مساوی با از هم پاشیدگی و تلاشی هسته جنگجویان عشایر موصلّو بود.

تقریبا تمام مناطق استحفاظی عشایر منطقه،به دست نظامیان افتاد و سرکوب شدید و بی‏رحمانه‏ آنان آغاز گردید.صفری کشکولی در تبیین و ترسیم این اوضاع بحرانی و بی‏رحمیهای نظامیان‏ می‏نویسد:

...نظامیان شاه جانب امنیت بی گناهان را هم که به زعم آنان شرارت را به خرج نداده‏ بودند،مراعات نکردند و از هوا و زمین بر قیر و کارزین حمله‏ور شدند.در یک جنگ‏ نابرابر که مدت سه شبانه روز به طول انجامید،شهر در حلقه محاصرهء نظامیان افتاد.عرصه‏ بر نیروهای مردمی تنگ شده و مجبور به تخلیه شهر گردیدند.

خوردل موصلو که با چهل نفر از نیروهایش به محاصره افتاد بودند پس از 24 ساعت‏ پایداری حلقه محاصره را شکستند،اما خوردل در این جنگ از ناحیه پا و سینه زخم برداشت... خوردل موصلو در حالیکه زخمی بود،نیروهای مردمی را همچنان فرماندهی می‏کرد.به پیشنهاد او نیروهایش به حالت جنگ و گریز به کوهستانهای اطراف قیر پناه بردند.خوردل موصلو پس از سه روز چشم از جهان فروبست...پس از مرگ خوردل،نظامیان و عمال ساواک‏ در منطقه به جان مردم کوچه و بازار افتادند.تعقیب و دستگیری بار دیگر جنبه عام به خود گرفت.در مدت کمتر از 24 ساعت بسیاری از مردم شهر به جرم همکاری با نیروهای مردمی‏ روانه بازداشتگاهها شدند.فرج اللّه موصلو به عنوان شهردار خوردل،هاشم خان قائدی،کریم‏ سهراب خانلو،غلام حسین توللی،اعظم اللّه قائدی،امر اللّه قائدی و دهها نفر دیگر به جرم شرکت‏ در درگیریهای اخیر دستگیر شدند[و به زندانهای طویل المدت محکوم گردیدند.]اموال بسیاری‏ از جمله 2300 رأس گوسفند متعلق به خوردل موصلو تحت شدیدترین شرایط و مراقبتها در جایدشت اسکان گردید.روستای آبکنارو به جرم همکاری با قیام کنندگان به آتش کشیده‏ شد.مردان این روستا با دستهای بسته روانه بازداشتگاهها شدند و زنان و کودکان،آواره کوه و بیابان گردیدند.اموال این روستا هم تماما به یغما رفت.دختر بچه‏ای موسوم به هاجر حقیقت‏ در بغل مادرش به ضرب پوتین سروان خوشنویس جان باخت.فرد بیماری به نام محمد علی‏ محمدی در زیر دست و پای مأموران جان خود را از دست داد.در تیراندازیهای نظامیان دو کودک خردسال که فرزند دلاور حیدری موصلو بودند کشته شدند.جنازه خوردل موصلو را جهت عکسبرداری و تبلیغ پیروزیهای ظاهری خود بر مردم ستم کشیده از قیر بیرون آوردند و دردناک‏تر از همه در برابر چشمان وحشت‏زده مادری،نوزادش در گهواره سوخت...170

بدین گونه،قیام عشایر موصلو،با سرکوب شدید نظامیان خاموش شد.اما برادران خوردل، حیدر و بستان و مهدی قلی-هنوز چند سالی مانده بود تا برای همیشه خاموشی گزینند.آنان تا سال 1346 به مبارزات فردی خویش ادامه دادند،ولی فرجام آنان نیز کشته شدن به دست نظامیان‏ و چریکهای مزدور دولتی بود.171

___________________________________________________________________

منبع: برگرفته از مجله مطالعات تاریخی » پاییز 1386 - شماره 18 (از صفحه 214 تا 267) - کشواد سیاهپور

(1)-شاهپور ملک عابدی،فرزند محمد صادق عابدی(اعتماد الدیوان)،متولد 1309 بود.وی در 1334 از دانشگاه‏ کشاورزی کرج،در رشته مهندسی کشاورزی فارغ التحصیل و در 1335 کارمند وزارت کشاورز گردید.مهم‏ترین‏ مشاغل وی تا زمان قتل عبارت بوده از:مهندسی زراعی،کارمند دفع آفات شیراز،کفیل دفع آفات شهرستان‏ فسا،متصدی آزمایشگاه امراض قارچی در استان فارس و رئیس اکیپ آماربرداری اصلاحات ارضی فیروزآباد. (اطلاعات،23 آبان‏ماه 1341،شمـ 10949،ص 17).

(2)-اطلاعات،7/9/1341،شمـ 10961،ص 5.

(3)-برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به ارسنجانی،ر.ک:ارسنجانی،نور الدین،دکتر ارسنجانی در آیینه زمان،نشر قطره،تهران،1379.

(4)-اصل:خارک.

(5)-تهران،مصور،جمعه 26 بهمن 1341،شمـ 1015،ص 9.

(6)-اطلاعات،23/8/1341،شمـ 10949،ص 1؛مهر ایران،24/8/1341،شمـ 1705،ص 2؛کیهان،23/8/1341، شمـ 5801،ص 1.

(7)-اطلاعات،همان،صص 1 و 17.

(8)-صحیفه امام(مجموعه آثار امام خمینی)،ج اول،مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،ج سوم،تهران،1379،ص 82.

(9)-همان،ص 141.

(10)-همان،صص 215-214.

(11)برای اطلاع بیشتر ر.ک:کیهان،24/8/1341،شمـ 5802،ص 1؛اطلاعات،24/8/1341،شمـ 10950،ص 1؛ همان،26/8/1341،شمـ 10951،ص 1؛همان،29/8/1341،شمـ 10954،ص 1.

(12)-سپهبد شاه‏بختی،سابقه درگیری و خصومت با ایلات و عشایر جنوب را در شورش سالهای 1309-1307 در کارنامه خویش داشت.وی در بهمن‏ماه همین سال(1341)فوت کرده است.(برای اطلاع بیشتر ر.ک:استفانی‏ کرونین،ارتش و حکومت پهلوی،مترجم غلامرضا بابایی،انتشارات خجسته،تهران،1377،ص 432؛میر حسین‏ یکرنگبان،سیری در تاریخ ارتش ایران(از آغاز تا پایان شهریور 1320)،صص 440-439).

(13)-ظهور و سقوط سلطنت پهلوی،خاطرات ارتشبد سابق حسین فردوست.ج 1،انتشارات اطلاعات،تهران،1369، ص 507.

(14)-روشنفکر،پنجشنبه اول آذرماه 1341،شمـ 479،ص 49.

(15)-همانجا.

(16)-کیهان،24/8/1341،شمـ 5802،ص 1.

(17)-اطلاعات،23/8/1341،ص 17.

(18)-برای اطلاع بیشتر ر.ک:ظهور و سقوط...،ج 2،صص 452-451.

(19)-همان،صص 425-423.

(20)-ظهور و سقوط...،ج 1،صص 507-506.

(21)-اطلاعات،23/8/1341،شمـ 10949،ص 1.

(22)-آتش،24/8/1341،شمـ 377،صص 1 و 4.

(23)-ر.ک:روشنفکر،همان،صص 7-1 و 51-49.

(24)-همان،ص 2.

(25)-همان،ص 5.

(26)-همان،ص 5.

(27)-اصل:یاغیگری.

(28)-روشنفکر،همان،صص 50-49.

(29)-ر.ک:مهر ایران،24/8/1341،شمـ 71705،صص 1 و 4:همان،27/8/1341،صص 1 و 4؛همان، 28/8/1341،شمـ 1707،صص 1 و 4.

(30)-اطلاعات،28/8/1341،شمـ 10953،ص 19.

(31)-همانجا.

(32)-کیهان،3/9/1341،شمـ 5809،ص 1.

(33)-همان،ص 15.

(34)-جهت اطلاعات بیشتر،ر.ک:ابرلینگ،پیر،کوچ‏نشینان قشقایی فارس،ترجمه فرهاد طیبی‏پور،نشر شیرازه،تهران7 1383،صص 243-242.

(35)-اطلاعات،24/8/1341،شمـ 10950،صص 5 و 23؛کیهان،23/8/1341،شمـ 5801،ص 1.

(36)-اطلاعات،همان،ص 24.

(37)-همان.

(38)-روشنفکر،همان،ص 5

(39)-اطلاعات،همان،ص 23.

(40)-آتش،4/9/1341،شمـ 383،ص 1.

(41)-محمد حسین قشقایی،همان،ص 123.

(42)-همان،صص 126-125.

(43)-ظهور و سقوط...،ج 1،صص 506-505.

(44)-همان،ص 505.

(45)-همان.

(46)-شوکت،حمید،نگاهی از ردون به جنبش چپ ایران(گفتگو با ایرج کشکولی)،ج دوم،نشر اختران،تهران، 1380،صص 19-18.

(47)-فرهمند،جلال،«کودتای سفید(2)؛اسنادی از اصلاحات ارضی»،فصلنامه تاریخ معاصر ایران،س 8،شمـ 32، زمستان 1383،ص 228.

(48)-همان.

(49)-همان،ص 229.

(50)-همان،صص 237-235.

(51)-پهلوی‏ها(خاندان پهلوی به روایت اسناد)،به کوشش فرهاد رستمی،ج 3،مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران تهران،1383،صص 519-518.

(52)-همان،ص 519.

(53)-همن،ص 244.

(54)-اطلاعات،1/9/1341،شمـ 10956،ص 17.

(55)-پارس،12/9/1341،شمـ 2659،ص 2.

(56)-سپید و سیاه،21/2/1358،شمـ 1105،ص 8.

(57)-تولدی در آتش،صص 31-30.

(58)-سپید و سیاه،28/2/1358،شمـ 1106،ص 49.

(59)-روشنفکر،همان،صص 3 و 6.

(60)-همان،صص 7-6.

(61)-اطلاعات،23/8/41،ص 1.

(62)-همان،24/8/1341،ص 1.

(63)-همان،26/8/1341،ص 1.

(64)-کیهان،26/8/1341،شمـ 5803،ص 1.

(65)-همان،27/8/1341،شمـ 5804،ص 1.

(66)-اطلاعات،28/8/1341،شمـ 10953،ص 1.

(67)-همان،29/8/1341،شمـ 10954،ص 1.

(68)-همان،30/8/1341،شمـ 10955،ص 1.

(69)-همان،1/9/1341،شمـ 10956،ص 1.

(70)-کیهان،1/9/1341،شمـ 5808،ص 1.

(71)-اطلاعات،5/9/1341،شمـ 10959،ص 1.

(72)-کیهان،5/9/1341،5811،ص 1.

(73)-کیهان،6/9/1341،شمـ 5812،ص 1.

(74)-اطلاعات،7/9/1341،شمـ 10961،ص 1.

(75)-کیهان،7/9/1341،شمـ 5813،ص 1.

(76)-همان،8/9/1341،شمـ 5814،ص 1.

(77)-اطلاعات،11/9/1341،شمـ 10964،ص 1.

(78)-کیهان،12/9/1341،شمـ 5817،ص 1.

(79)-سپید و سیاه،ص 44.

(80)-تولدی در آتش،صص 29-28.

(81)-سپید و سیاه،28/2/1358،شمـ 1106،ص 6.

(82)-سفری کشکولی،عوض اللّه،تولدی در آتش،انتشارات کیان‏شهر،شیراز،1379،ص 162 و 166-161.

(83)-کیهان،28/8/1341،شمـ 5805،ص 1.

(84)-اطلاعات،28/8/1341،شمـ 1709،ص 4.

(85)-مهر ایران،30/8/1341،شمـ 1709،ص 4.

(86)-کیهان،5/9/1341،شمـ 5811،ص 15.

(87)-تاریخ معاصر ایران،همان،ص 246.

(88)-کیهان،15/9/1341،شمـ 5820،ص 1.

(89)-همان،15/10/1341،شمـ 5843.

(90)-همان،1/10/1341،شمـ 5832،ص 1.

(91)-همان،ص 11.

(92)-همان،3/10/1341،شمـ 5834،ص 1.

(93)-تاریخ معاصر ایران،همان،247-246.

(94)-همان،صص 248-247.

(95)-پهلوی،محمد رضا،مجموعه تألیفات،نطقها،پیامها،مصاحبه‏ها و بیانات...،ج چهارم،ص 3020.

(96)-سی-برای.

(97)-تقوی مقدم،سید مصطفی،تاریخ سیاسی کهگیلویه،مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی و مؤسسه مطالعات تاریخ‏ معاصر،تهران،1377،ص 313.

(98)-ظهور و سقوط...،ج 1،ص 506.

(99)-از جمله:کیهان،7/11/1341،شمـ 5861،ص 1.

(100)-پاریس،18/11/1341،شمـ 2678،ص 1.

(101)-تهران مصور،26/11/1341،شمـ 1015،صص 9 و 52.

(102)-همان،ص 9.

(103)-همانجا.

(104)-مهر ایران،23/11/1341،شمـ 1764،ص 3.

(105)-همان،30/8/1341،شمـ 1709،ص 3.

(106)-همان،12/10/131،شمـ 1735،ص 3.

(107)-ظهور و سقوط...،ج 1،ص 506.

(108)-شهبازی،عبد اللّه،ایل ناشناخته،نشر نی،تهران،1366،ص 267.

(109)-کیهان،4/9/1341،شمـ 5810،ص 15.

(110)-همان،5/9/1341،شمـ 5811،ص 15.

(111)-همان،6/9/1341،شمـ 5812،ص 1.

(112)-اطلاعات،6/9/1341،شمـ 10960،ص 1.

(113)-کیهان،18/9/1341،شمـ 5822،صص 1 و 15.

(114)-بلوط-به ترکی،به معنای ابر است.

(115)-آریانا،تاریخچه عملیات نظامی جنوب،ص 24.

(116)-ایل ناشناخته،ص 268.

(117)-اطلاعات،23/4/1343،شمـ 6287،ص 9.

(118)-عرفان‏منش،جلیل،خاطرات پانزده خرداد،شیراز،دفتر اول،انتشارات سوره،1375،ص 54(خاطرات‏ جلال الدین آیت اللّه‏زاده).

(119)-همان،دفتر دوم،ص 115(خاطرات دکتر محمد حسن طاهری).

(120)-همان،دفتر اول،ص 95(خاطرات محمد رضا گل‏آرایش).

(121)-ایل ناشناخته،ص 276.

(122)-ایل ناشناخته،همانجا.

(123)-ایل ناشناخته،صص 271-269.(اصل سند در صفحات 325-324 به چاپ رسیده است).

(124)-روحانی،سید حمید،نهضت امام خمینی،ج اول،چ پانزدهم،نشر عروج،تهران،1381،ص 405؛غلامرضا کرباسچی،تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی،ج دوم،مرکز اسناد انقلاب اسلامی،تهران،1381،ص 369.

(125)-ر.ک:سیاهپور،کشواد،«نهضت امام خمینی و قیام عشایر جنوب 1342-1341»،فصل‏نامه مطالعات تاریخی‏ (س سوم،شمـ 12،بهار 1385)،صص 43 و 65-62.

(126)-برای اطلاع بیشتر ر.ک:ترقی:شماره‏های 1063،1062،1060،1059،مورخ 9،16،23 و 30 اردیبهشت‏ و 6 خردادماه 1342(جز شماره نخست،بقیه شماره‏ها تحت عنوان«تبهکاران فارس»به نقش ژاندارمری در وقایع‏ غائله جنوب پرداخته است.)

(127)-ترقی،9/2/1342،شمـ 1059،ص 42.

(128)-ایل ناشناخته،ص 272.

(129)-آریانا،بهرام،تاریخچه عملیات نظامی جنوب،چاپخانه ارتش،بی‏جا،بی‏تا،ص 18.

(130)-همان،صص 18-17.

(131)-همان،ص 18.

(132)-همان.

(133)-ایل ناشناخته،ص 273.

(134)-همان.

(135)-همان،صص 274-273.

(136)-اطلاعات،22/4/1343،شمـ 6286،ص 1.

(137)-ایل ناشناخته،ص 274.

(138)-همانجا.